Utopia, melancholia, żałoba...

"Każda epoka tęskni za jakimś piękniejszym światem. Im głębsze jest zwątpienie i ból z powodu powikłań dnia dzisiejszego, tym gorętsza jest owa tęsknota. Zasadniczym nastrojem życiowym pod koniec Średniowiecza jest gorzka melancholia. (...) To, co w dziedzinie zwyczajów żałobnych zachowało się z dawnych wyobrażeń tabu, ma żywotną wartość kulturową, która służy cierpieniu pewną formą upiększenia go i uwznioślenia. Wyobrażenia te nadają bólowi pewien rytm, przemieszczają rzeczywistość życiową w sferę dramatu i nakładają jej koturny. (...) Wszystkie te piękne wystylizowane konwencje obyczajowe, które miały wznosić surową rzeczywistość w sferę szlachetnej harmonii, stanowiły część wielkiej sztuki życia, mimo że nie znalazły bezpośredniego odbicia w sztuce sensu stricto. (...) Środkiem wyrazu, który łączył je w jedną całość, była bowiem nie sztuka, lecz moda. Moda jest w ogóle znacznie bliżej spokrewniona ze sztuką , niżby chciała to przyznać estetyka akademicka".
(J. Huizinga, Jesień średniowiecza, rozdz. II, Tęsknota za piękniejszym życiem, PIW, Warszawa 1996, s. 54, 77, 80.)

Antyslawizm, czyli utopia-dystopia.

"Owa konieczność zdobycia przestrzeni życiowej na Wschodzie motywowana była nie tylko tym, iż na jednego Rosjanina, jak mówił Hitler na zebraniu w Monachium 10 grudnia 1919 roku, przypadało osiemnastokrotnie więcej ziemi niż na jednego Niemca*. Nie tylko wyższością cywilizacyjną Niemców. Za ideą Hitlera, iż konieczne jest zdobycie przestrzeni życiowej na Wschodzie, stało przekonanie o wyższości rasowej Niemców a niższości Słowian, o misji rasowej i cywilizacyjnej rasy germańskiej. Najmocniejszego wyrazu nabrało ono w latach drugiej wojny światowej. Ale owo przekonanie Hitler wyrażał i w swoich pierwszych wystąpieniach publicznych w bawarskich początkach NSDAP. Dwadzieścia lat przedtem, zanim wyruszył na podbój Europy Środkowej i Wschodniej. Nie można mu odmówić konsekwencji w poglądach. W odniesieniu do Żydów udało mu się znaczną część jego negatywnej utopii-dystopii przekształcić w ludobójczą rzeczywistość. Jaki los oczekiwałby Słowian, gdyby Hitler zwyciężył?" (J. W. Borejsza, Śmieszne sto milionów Słowian..., Wyd. Neriton, Warszawa 2006, s. 26-27)
* Adolf Hitler, Samtliche Aufzeichnungen 1905-1924, Hrsg. Eberhard Jackel, Alex Kuhn, Stuttgart 1980, s. 96.